Rozdział I. Koncepcja terminu gender
Koncepcja terminu gender została upowszechniona na gruncie tzw. „women studies”. Pojęcie to na stałe weszło do dyskursu naukowego, diametralnie zmieniając spojrzenie na płciowość człowieka. Termin zakłada rozróżnienie pomiędzy płcią rozumianą jako czynnik czysto biologiczny (w języku angielskim sex), a płcią jako schemat cech socjopsychicznych, ukształtowanych przez kulturę (w języku angielskim gender).
Światowa Organizacja Zdrowia określa gender jako „stworzone przez społeczeństwo role, zachowania, aktywności i atrybuty, jakie dane społeczeństwo uznaje za odpowiednie dla mężczyzn i kobiet”5. Koncepcja ta zakłada, że o ile z płcią biologiczną rodzimy się i jest ona niezależna od naszej woli, o tyle płeć kulturowa jest wypadkową oczekiwań społecznych i kulturowych wzorców, jakie niesie za sobą środowisko społeczne w którym funkcjonujemy.
Antropologia kulturowa, jak wynika z prac wielu jej przedstawicieli, jest zdania, iż płeć jest determinowana głównie przez kulturę a nie biologię. Mead podsumowując rezultaty swoich słynnych badań terenowych, pisze, że „zebrany materiał pozwala twierdzić, że liczne, jeżeli nie wszystkie cechy osobowości, jakie nazwaliśmy męskimi i żeńskimi, są równie luźno związane z płcią jak odzież, sposób postępowania czy sposób uczesania, przypisywane przez jakieś społeczeństwo danej płci w określonym okresie”.6
Do socjologii pojęcie gender wprowadziła w 1912 roku Ann Oakley, publikacją pt. „Sex, Gender, and Society”, w której udowadniała, że tożsamość płciowa nie jest determinowana tylko przez anatomię, ale w bardzo dużym stopniu również przez uwarunkowania kulturowe i społeczne. Co więcej, zwróciła uwagę na słowa „męski” i „żeński”, jako na służące nazywaniu struktur kulturowych istniejących w rzeczywistości społecznej. Słowa te opisują zespoły cech, które charakteryzują zachowania, oraz cechy osobowości wyznaczone na podstawie biologicznej płci oraz uwzględniające wartości społeczeństwa, w którym są uznawane i do którego się odnoszą7.
Wg Oakley, w porządku społecznym standardami normalności są standardy męskie i dlatego dominują stereotypy, których treść wskazuje na postrzeganie kategorii kobiet jako tej, której status podporządkowania jest uzasadniony obiektywnymi argumentami. Za stereotypy płciowe uznajemy uproszczone i zakorzenione w praktykach, normach i świadomości wizje kobiet i mężczyzn, które są podzielane przez większość społeczeństwa. Zgodnie ze stereotypami płci, kobietom np. wypada zajmować się domem, a mężczyźni powinni pracować zawodowo i utrzymywać rodzinę8.
Zgodnie z koncepcją tender, kobiety, których zachowanie czy charakter odbiega od wykształconego w toku rozwoju danej kultury wzoru kobiecości będą uznawane za „mniej kobiece”. Wzory kobiecości różnią się w zależności od regionu świata, epoki historycznej jak również klasy społecznej.
Cechy, które społeczeństwo europejskie i amerykańskie uznaje za tradycyjnie typowo kobiece można znaleźć w zaproponowanym przez Sandrę Bem narzędziu do badania wymiaru tych cech. Na potrzeby warunków polskich, lista tych parametrów została przetransformowana przez Alicję Kuczyńską i nazwana inwentarzem do oceny płci9, a znalazły się na niej:
wrażliwość
troskliwość
angażowanie się w sprawy innych
łagodność
kokieteryjność
dbanie o wygląd
gospodarność
posiadanie poczucia estetyki
gderliwość
czułość
uczuciowość
wrażliwość na potrzeby innych
zdolność do poświęceń
delikatność
naiwność
Aldona Wiktorska-Święcka proponuje takie zestawienie tradycyjnie przypisywanych właściwości psychicznych kobiety10:
bojaźliwość
skłonność do poświęceń
bierność
empatia
uprzejmość
zależność od innych
irracjonalność
emocjonalność
nielogiczność
wąski praktycyzm
słabość
gadatliwość
wdzięk
niezdecydowanie
ugodowość
skłonność do współpracy
skromność
Feministki świata Zachodu winią patriarchalne społeczeństwo za zmuszanie kobiet poprzez krzywdzącą socjalizację do zachowań według wzoru przedstawionego powyżej. Duża część z nich uważa, że cechy te nie pozostają w zbyt dużej korelacji do płci biologicznej człowieka, a narzucenie takiego schematu hamuje rozwój intelektualny i osobowościowy istoty ludzkiej.
Świat Zachodu stopniowo uwalniał rynek pracy spod męskiego monopolu, popularyzując trend równego podziału obowiązków domowych oraz równości praw i obowiązków w każdym polu życia. Ideał równego podziału nigdy nie został osiągnięty, ale proces ten poskutkował gwałtownymi zmianami wzorców męskości i kobiecości w zachodnich społeczeństwach np. obecnością kobiet w zawodach o zmuskularyzowanym charakterze (np. w armii), subkulturą mężczyzn metroseksualistów. Generalną tendencją stała się tzw. androgyniczność11, czyli osobowość charakteryzująca się jednocześnie cechami kulturowo męskimi jak i żeńskimi, lub, co więcej, adaptowanie przez mężczyzn osobowości kulturowo bardzo kobiecych, a przez kobiety bardzo męskich.
Termin gender w strukturach filozofii islamu nie jest przyjęty w tak oczywisty sposób. Z jednej strony mówi się o bardzo potrzebnej socjalizacji dzieci do ról płciowych, nauczaniu powinności społecznych wynikających z płci oraz wpajaniu cech odpowiednich dla kobiet i mężczyzn12. Mimo tego, wskazuje się na niezaprzeczalną wrodzoną naturę odpowiednią dla każdej z płci. Pozostaje więc zgodność do tego, że płeć powinna być społecznie wytwarzana i kształtowana w procesie socjalizacji przy jednoczesnym założeniu, że gender jest naturalnym rezultatem płci biologicznej, a więc jest niezmienny i nie posiada żadnej alternatywy. Odstępstwa od normy są uważane za dewiacje i wynaturzenia szkodliwe dla społeczeństwa i jednostki. W kulturze muzułmańskiej płeć kulturowa jest więc tożsama z płcią biologiczną, przy założeniu, iż należy kontrolować ewentualne odchylenia od tej reguły13.
Myśl muzułmańska dyktuje, iż cechy osobowości kobiety powiązane są nierozerwalnie z jej biologicznymi predyspozycjami. „Różnica w niektórych sprawach musi być, ponieważ wynika niezbicie z natury ludzkiej” – opisuje różnice między mężczyznami a kobietami Muhammad Qutb, muzułmański myśliciel14 .
„Kobieta nosi, rodzi i wychowuje dzieci oraz ma miesiączki. To wszystko wyczerpuje często jej siły i wpływa na emocje; może stać się bardziej nerwowa i sama wymagać większego zainteresowania oraz troski ze strony otoczenia”15. W tradycji muzułmańskiej kobiecie przypisuje się większą emocjonalność, nieprzewidywalność i mniejszy racjonalizm spowodowany zachwianiami nastrojów związanymi z cyklem menstruacyjnym oraz okresem klimakterium. Biologicznymi procesami, przez które przechodzi kobieta, argumentuje się ich mniejszą odporność na stres. Inne parametry osobowości kobiety związane są z macierzyństwem. Kobieta będąc przez 9 miesięcy w ciąży, a następnie karmiąc dziecko piersią, pozostaje z nim w silnej więzi. Wg perspektywy biologicznego determinizmu płci, biologia tak samo jak wyposażyła ją w możliwość karmienia dziecka, tak samo dała jej większą niż mężczyźnie dawkę umiejętności współodczuwania, rozpoznawania potrzeb innych, opiekuńczości, wrażliwości i uległości. Według tej koncepcji również z natury kobiety wynika jej chęć do upiększania się i jest pierwotnym odruchem związanym z wrażliwością mężczyzn na impulsy wizualne. Skupianie uwagi na wyglądzie zewnętrznym jest więc atawistyczną bronią kobiet16. Islam zakłada, iż każdy człowiek został obdarzony przez Boga indywidualnymi talentami. Kobieta również na równi z mężczyzną może cieszyć się darem przedsiębiorczości czy predyspozycji przywódczych. Natura kobiety, mimo iż mniej racjonalna od męskiej, nie neguje posiadania takich cech17.
Porównując zachodnią oraz muzułmańską treść płci kulturowej można dojść do wniosku, iż obywa konstrukty wręcz pokrywają się ze sobą. Bieg historii, zmiany społeczne i kulturowe dały kobiecie Zachodu pole manewru do przekształcania i odrzucania kulturowego modelu płci, zaś muzułmance, pomimo procesów globalizacji, do ochrony czystości archetypowego znaczenia „kobiecości” kulturowej.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.